De kracht van de situatie
Steeds meer onderzoek bevestigt dat de verschillen in ons gedrag per situatie groot zijn t.o.v. de individuele gedragsverschillen tussen mensen in dezelfde situatie.
Een mooi voorbeeld van de kracht van de opstelling zag ik ooit in een reclamefilmpje. Ik ben al lang vergeten wat het doel ervan was. Er staat een man in een drukke kroeg en vraagt iemand die hij niet kent: “Hé, kan je mijn biertje en jas even vast te houden?”. Reactie: “Geen punt”. Volgende scene: zelfde man bij de slager die een andere klant op dezelfde toon aanspreekt en vraagt zijn tas en zijn jas even vast te houden. Afkeurende blikken… wel een punt.
De man overtreedt in de slagerswinkel met zijn gedrag de wet van de context. Wat in de rol van klant kan in de kroeg, kan niet bij de slager.
De positieve kant van de kracht van de situatie is dat we niet steeds hoeven nadenken over welk gedrag waar past. Dat gaat grotendeels van zelf. We gedragen ons naar onze beelden en verwachtingen die horen bij de situaties en onze rol daarin.
Dat het niet alleen positief is je naar een situatie te gedragen werd zichtbaar in het beroemde Stanford Prison experiment dat Philip Zimbardo deed in 1971. “Vierentwintig jonge, gezonde, ‘normale’ studenten kregen een willekeurige rol van bewaker of gevangene toebedeeld in een nagebootste gevangenis in de kelder van de Universiteit. Hoewel het de bedoeling was het experiment 2 weken te laten duren, liep het snel uit de hand: binnen 6 dagen veranderde de studenten in machtswellustelingen met opgeblazen ego’s of verwarde zielenpieten met gedragsstoornissen. Het experiment moest uit ethische overwegingen voortijdig beëindigd worden”. Zimbardo was zo geschokt dat hij er jaren niets mee deed. Hij schreef pas in 2007 zijn verslag en analyse in: The Lucifer Effect: Understanding How Good People Turn Evil.
Ik las het. Het is dik en veel omvattend. Het beschrijft het experiment en gaat uitgebreid in op de kracht van machtsverschillen en dynamiek van onderlinge relaties en relaties met de context. Een intrigerend boek en een schokkend aanwijzing voor de situationele hypothese: het primaat van het systeem t.o.v. het systeem als een afspiegeling van de individuen, de dispositionele hypothese. Zijn conclusies: het gedrag van mensen wordt meer bepaald door de situatie en bijbehorende dynamiek dan de persoonlijkheid dan wij denken.
Ook al gedroegen alle ‘gevangenen’ zich verschillend en gold dat ook voor de ‘bewakers’ een groot deel van hun gedrag werd bepaald door hun rollen en de dynamiek die daar uit voort kwam.
Het boek is ook verfilmd: The Experiment.