Machiavelli, het doel heiligt de middelen!?

Ken de zwakheid van de ander, want een man die alleen maar goed is en doet is kwetsbaar in een slechte wereld. Bindt ministers aan je met gunsten en deel succes, als je niet kunt winnen met de wet doe het dan met een leger, het is soms veiliger gevreesd te zijn dan geliefd, zorg voor een goede reputatie.

Maar ook: vecht succesvolle oorlogen, doe recht aan de wetten, zie er goed uit, houdt een exclusief hof, bevorder kunst en handel. Vermaak het volk met festivals en evenementen, wees voorzichtig en vermijd je zwakheden, geef het goede voorbeeld, kies je ministers wijs….

Als het gaat over leiderschapsliteratuur kun je geen slechtere naam hebben Machiavelli. Zijn visie op leiderschap is verguisd. Hij wordt door velen beschouwd als een slecht mens, een platte opportunist. Want schreef hij niet dat het doel de middelen heiligt.

Ik wil graag een andere kant van Machiavelli laten zien. Geboren en getogen in het Florence van de Renaissance schreef hij In 1513 Il Principe, een handleiding in leiderschap. Hij deed daarin iets revolutionairs. Hij keek naar de praktijk van de leiders van zijn tijd. En trok daar lessen uit over de effectiviteit van leiderschap. Dat was een paradigmashift. Daarvoor was er alleen een theoretisch beschouwingniveau, een filosofische benadering van leiderschap die voorbij ging aan de werkelijkheid.

Machiavelli schreef Il Principe als les voor de toenmalige heerser van Florence Lorenzo de Medici als omdat hij graag als ambtenaar weer in dienst wilde treden maar vooral ook omdat hij Lorenzo wilde helpen zijn geliefd turbulent Florence goed te besturen.

Machiavelli beschouwt en analyseert de praktijk op een moderne wetenschappelijke manier en vertaalt praktijk naar wat wij nu een praktijktheorie noemen. Hij schrijft het in de vorm van een aantal essays waarin hij per essay een thema behandelt. Het is leuk om te zien dat de structuur van de essays in de loop van Il Principe steeds sterker wordt. Je kunt er zijn eigen ontwikkeling als moderne onderzoeker in terug zien. Hij zoekt naar wat werkt, naar de optimale, praktische in plaats van een theoretisch, filosofische aanpak. Waarbij hij niet zegt dat dat hij die ook prefereert maar dat ze soms nodig zijn.

Zijn lessen zijn misschien niet altijd fijn om te lezen. Ze confronteren ons met het feit dat we blijkbaar niet volmaakt zijn en dat is lastig. Hij gaat uit van de mens als mens, niet als heilige.