Over verlies
Ontwikkeling is verandering. En verandering is het winnen van het nieuwe en tegelijkertijd afscheid nemen en verlies van het oude. Verlies is zo altijd een thema in coaching en organisatie verandering.
Twee zelfstandige afdelingen worden samengevoegd en verliezen hun leidinggevende. De nieuwe afdeling valt nu direct onder de COO.
Een directeur die re-integreert na een periode van ernstige ziekte waarin zij ook is gescheiden. Een sterke vrouw die een jaar lang heeft gestreden voor haar gezondheid en haar leven. Ze gaat weer voorzichtig aan de slag. Zij verloor haar relatie, haar zelfbeeld en haar gezondheid, haar toekomstverwachting, haar plek in de organisatie. Zij staat voor de taak haar verwachtingen aan te passen aan een nieuwe realiteit en het verdriet dat daar bij hoort te verwerken en tegelijkertijd terug te keren in haar functie.
Een hoofd financiën is ontslagen. Hij verliest zijn baan, zekerheid en toekomstverwachtingen en moet op zoek naar een nieuw functie.
Verwachtingen
In veel coaching- en adviestrajecten is het verwerken van verlies een onderliggend thema. Verlies van een vaak impliciete verwachtingen en beelden over de toekomst of over carrière en eigen kwaliteiten bij ontslag en loopbaanvragen. Verlies van verwachtingen over wat je fysiek en psychisch aan kunt bij burn-out bijv. Of over niet uitgekomen verwachtingen over de organisatie, de mensen waar je mee werkt, verlies van zekerheden bij reorganisaties of het verlies van een vijandbeeld in een Mediation.
We kunnen niet zonder beelden of verwachtingen, zij sturen ons gedrag.
De verandering van onze verwachtingen heeft de kenmerken van een rouwproces maar we ervaren dat vaak niet zo. Het hoort bij het leven. We stellen onze verwachtingen voortdurend bij om ze aan te passen aan de realiteit. In dat proces verlies je een deel van je verwachtingen en ben je soms teleurgesteld maar op termijn komen er andere voor terug en ga je verder met nieuwe verwachtingen. Wat we verliezen wordt gecompenseerd door wat we winnen.
Veel verwachtingen zijn impliciet. We kennen ze vaak pas als we ze moeten veranderen.
Teleurstelling verandert in verdriet als we wat we verliezen niet kunnen controleren, het verlies groot is of wat we winnen te klein of nog niet duidelijk is.
Omgaan met verlies
Deze zomer las ik “Over rouw” van Elisabeth Kübler Ross. Zij heeft haar leven gewijd aan dat thema en daar verschillende boeken over geschreven. Zij beschrijft het rouwproces rond het ultieme verlies: de dood van een geliefde. Ze onderzoekt de kenmerken en stadia van rouw en geeft zo handvatten om het te begrijpen en er mee om te gaan. Ook als het verlies geen persoon betreft zijn deze fasen herkenbaar.
Fase 1. De ontkenning
In deze fase wordt je beschermd door ongeloof. Het zou in dit stadium te veel zijn om het ongelooflijke volledig te geloven. Je richt je fanatiek op andere dingen. Naarmate je sterker wordt en de realiteit steeds meer onder ogen kunt zien, laat je die meer toe.. En naarmate je de realiteit van het verlies begint te beseffen, begin je aan het verwerkingsproces. Hoe meer je het de ruimte geeft hoe meer gevoelens er naar boven komen die je daarvoor hebt ontkend.
Fase 2: De woede
Als het besef meer ruimte krijgt komt de woede. Die biedt kracht naar buiten maar richt zich ook naar binnen in de vorm van schuldgevoel. De woede biedt een houvast bij het ondergaan van de pijn en het verdriet.
Fase 3: Marchanderen
Als de pijn te groot wordt begint de fase waarin we ons richten op onze spijt dat het anders is gegaan dan we hoopten. Fantasieën ‘hoe het zou zijn als…’ leiden af van de directe pijn en het verlies. Deze fase is voorbij als de conclusie is dat de werkelijkheid de werkelijkheid is.
Fase 4: Depressie
Je voelt je leeg, heb er geen zin meer in en trekt je terug. Je beschermt jezelf zo om jezelf de tijd te geven om aan te passen aan iets waarvan je het gevoel hebt dat je het niet aan kan en niet wilt. Het zenuwgestel wordt tijdelijk afgesloten om je te beschermen en je de tijd te geven. Je vraagt je af of je ooit nog iets zal voelen of dat het altijd zo zal blijven.
Fase 5: Aanvaarding
Het gevoel komt terug, met de herinneringen. Er komt een nieuw verhaal over de gebeurtenissen en de relatie tot het verlorene verandert. Je onderkent wat je verloren hebt en leert leven met dat verlies, en krijgt zicht op een nieuwe toekomst met nieuwe verwachtingen
Fase 6: Zinvolheid
Het vinden van nieuwe zin en het zien van de verrijking die samen hangt met wat je verloren hebt en dat je rijker en sterker bent geworden door de ervaring en jezelf beter hebt leren kennen.
De stadia volgen elkaar niet op in een keurige overzichtelijke reeks maar geven wel een beeld van waar je mee te maken krijgt, Het verwerken van verlies is een cyclisch proces en het verdriet kan op een andere manier na jaren weer boven komen. Het verdriet komt terug op een andere, minder verdrietige manier en in kortere perioden.
De sterkte en duur van het verwerkingsproces hangen samen met de grootte van het verlies. Soms onbewust maar altijd aanwezig. Altijd een punt van aandacht.